Zanim omówimy same zagadnienie mass mediów, należy wyjaśnić czym jest komunikowanie. Przez „komunikowanie"67 rozumie się w socjologii i psychologii społecznej „proces przekazywania z centrum, określanego jako źródło treści zawartych w symbolicznej postaci znaków, skierowanych do odbiorców posiadających zdolność do ich przyjęcia"68.
Oprócz pojęcia komunikowania, w pracy tej należy omówić termin mass media, którego to się używa zamiennie z takimi określeniami, jak: środki masowego przekazu, środki społecznego oddziaływania, środki masowego komunikowania itp. Najczęściej rozumie się je jako telewizja, prasa, radio, rzadziej książka, plakat czy też Internet. Wszystkie one mają znaczący wpływ na charakter i kształt współczesnej kultury, zapewniając przy tym wielu osobom odbiór jednolitych, zuniformizowanych treści przekazywanych z nielicznych centrów z użyciem środków technicznych do różnorodnej i szeroko rozpowszechnionej publiczności.
Wymienione wyżej określenia, tak jak wspomniałem, często używane są wymiennie. Kryją one jednak w sobie subtelne różnice. Mass media oznaczają narzędzie informacji, środki masowej informacji akcentują masowy charakter przekazywanej informacji, środki masowego komunikowania sugerują masowe porozumiewanie się, a zarazem zakładają częściowe sprzężenie zwrotne między nadawcą a odbiorcą.69
Oprócz tradycyjnych mediów, czy też lepiej powiedziane, wśród tych tradycyjnych mediów, do których już zdążyliśmy przywyknąć, znajduje się Internet. Często tworzy on element tzw. hipermediów (hipertekstu), czyli zbioru różnych mediów połączonych w jedną sieć. Tekst, za pomocą odsyłaczy jest powiązany z szeregiem przekazów audio, wideo czy też innymi tekstami. Dzięki temu powiązaniu odbiorca ma możliwość selekcji odbieranych mediów, jeśli tylko pozwalają mu na to środki techniczne.70 Obok hipermediów wyróżniamy również multimedia, czyli „jednoczesną obecność wielu różnych mediów (środków przekazu)”71. Obecnie zauważalne jest zacieranie się granicy pomiędzy hipermediami a multimediami. Podstawą obydwu pojęć jest komputer w sieci, z oprogramowaniem, podłączony do innych mediów i urządzeń peryferyjnych takich jak monitor, magnetowid, odtwarzacz płyt kompaktowych, drukarka, skaner, mikrofon, kamera, co pozwala na dobrowolne wykorzystywanie i łączenie różnych przekazów w jeden i rozpowszechnianie go za pomocą Internetu. W przeciwieństwie do mass mediów nie są nadawane z centrum. Nadawcami są zazwyczaj pojedyncze osoby, które w dowolnym czasie i miejscu mogą wysyłać oraz odbierać informacje. Dzięki hipermediom możliwe jest także, w zależności od indywidualnych potrzeb, nawiązanie kontaktu z innymi ludźmi, robienie zakupów czy nawet „odwiedzanie” różnych zakątków świata. Zasadnicza różnica, jaka dzieli je od pojedynczych mass mediów to fakt, że są interaktywne, czyli zakładają sprzężenie zwrotne ze strony odbiorców. Dzięki temu angażują odbiorcę w twórcze myślenie i pozwalają na wykształcenie, np. u dzieci i młodzieży, określonych postaw którym bliżej przyjrzymy się w tej pracy.
W zależności od rodzaju medium zróżnicowany jest przekaz i odbiór. Przekaz radiowy i telewizyjny charakteryzuje się tym, że odbiór jest masowy a przekaz indywidualny. W przypadku prasy sytuacja jest odwrotna – przekaz jest masowy a odbiór indywidualny.72
W wielu krajach, w różnych środowiskach przeprowadzano badania mające na celu zbadanie behawiorystycznej teorii uczenia się za pośrednictwem mediów. Dowiedziono, że poprzez odpowiednio dopasowane treści przekazywane za pośrednictwem mediów, dzieci mogą łatwo przyswoić akceptowane społecznie wzory zachowań. Dodatkowo odpowiednie programy kształtują zainteresowania i postawy młodych odbiorców. Dzięki temu niwelowane są negatywne cechy, a rozwijana jest życzliwość wobec innych.73 Każdy bodziec wywołuje określoną reakcję i przynosi określone efekty i na tym mechanizmie oparte są najważniejsze teorie dotyczące oddziaływania mediów.
Amerykańscy naukowcy, jako pozytywny aspekt kontaktu dzieci i młodzieży z mediami, podkreślają przede wszystkim udostępnienie poprzez mass media, w bardzo szerokim zakresie, możliwości kontaktu z dorobkiem kulturalnym całego świata. Na przykład według koncepcji McLuhana, środki masowego przekazu same w sobie są neutralne – stanowią przedłużenie zmysłów człowieka, kształtują i kontrolują zakres ludzkich związków, dokonują istotnej rewolucji w komunikowaniu, np. poprzez zastosowanie nowych technik w przekazach medialnych. Wynalezienie druku, telefonu, czy też w czasach bliższych nam niż McLuhanowi – wynalezienie Internetu, stanowiło znaczący skok w rozwoju mediów. Środki społecznego komunikowania powodują integrację społeczeństwa i wytwarzają więzi typu plemiennego. Powstaje wtedy zjawisko „globalnej wioski”.74
W innej grupie teorii dotyczących komunikowania, w której znajdują się tzw. teoria „użytkowania i korzyści” oraz teoria socjalizacyjnej funkcji środków masowego przekazu, kładzie się nacisk na podmiotowość człowieka. Akcentuje się nie mass media, ale właśnie ludzi jako ich odbiorców. Teorie te na pierwszym miejscu stawiają adresata mediów. Środki masowego przekazu mają służyć przede wszystkim odbiorcy. To on ma z nich czerpać jak najwięcej korzyści. Teorie te stawiają pytania – co mass media robią z ludźmi? Jak ich kształtują i wychowują przez całe życie, począwszy od okresu dzieciństwa? Jaki jest efekt takiego oddziaływania oraz jego skuteczność?75
Badacze teorii „użytkowania i korzyści”, jako cel swoich dociekań stawiają sobie dojście do tego, jakie funkcje w życiu ludzi pełnią media. „Podstawowe pytanie, które oni sobie postawili, dotyczyło kwestii, w jaki sposób ludzie korzystają z mediów i jak ta aktywność zaspokaja ich potrzeby. A zatem: po co ludzie korzystają z telewizji? Jakie potrzeby, pragnienia, marzenia motywują ich do kontaktu z Internetem? Dlaczego ludzie słuchają radia? W jakim celu sięgają po określone pisma specjalistyczne itd.?”76 W celu uzyskania odpowiedzi na te pytania, najczęściej stosowanym narzędziem są ankiety. Pytania skierowane są wprost do odbiorców o korzyści, jakie przynosi im kontakt z określonymi przekazami. Podstawowe założenia tych badań to:
- Publiczność to zbiorowość aktywna, która korzysta z sposób celowy ze środków masowego przekazu 77.
- Media, aby zbadać czym są zainteresowani odbiorcy, przeprowadzają różnego rodzaju badania, sondy, analizy rynku, mierzą oglądalność. Środki masowego przekazu idą obecnie za odbiorcą, żeby poznać jego gusta i preferencje.78 Z tego płynie założenie w badaniach nad wpływem mass mediów, że to nie one wybierają odbiorców, ale to odbiorcy korzystają z mass mediów na własny użytek. To do publiczności należy decyzja co do treści jaką są zainteresowani oraz środków w jaki chcą się z nią zapoznać.
- Rozpatrując rolę mass mediów, należy brać pod uwagę fakt, że działają one w pewnym środowisku i dlatego należy uwzględniać również inne źródła i sposoby zaspokajania potrzeb bycia poinformowanym.
- Ludzie są świadomi własnych motywacji i rozróżniają je. Jeśli badacz przedstawi je w sposób klarowny, to wtedy człowiek jest w stanie wśród nich wskazać te które go cechują. 79
- Dokonując analizy nastawienia odbiorców należy abstrahować od wartości artystycznej przekazów medialnych.
Na podstawie wyżej przedstawionych założeń dostarczane są dane na temat oddziaływania mass mediów na odbiorcę. Analizie poddawane są dane dotyczące zależności między samym aktem odbioru, następstwami z nim związanymi i środowiskiem życia odbiorcy. Wspomniane środowisko w jakim funkcjonuje odbiorca oraz jego indywidualne możliwości wpływają na zakres i formę odbioru tych samych treści przez różnych odbiorców. Na tym polu duże znaczenie ma koncepcja socjalizacyjnej funkcji mass mediów.
Teoria ta oparta jest na założeniu, że media pełnią znaczącą rolę w kształtowaniu życia społecznego każdego z odbiorców. Dzięki mediom człowiek, przede wszystkim ten najmłodszy, uczy się bycia członkiem jakiejś grupy społecznej (rówieśnicy w szkole, współpracownicy, subkultury, członkowie różnego rodzaju grup i wspólnot). Każdy z członków takiej grupy charakteryzuje się jakąś wspólną cechą, która mogła być wykształcona za pośrednictwem mediów, a następnie, świadomie czy też podświadomie, rozpoznana w momencie ich uzewnętrznienia. Norma taka może stać się pewną wartością społeczną – czymś na kształt spoiwa w takiej grupie. Z tego właśnie powodu poświęca się tak dużo uwagi roli środków masowego przekazu w wychowaniu i życiu dzieci i młodzieży. Warto w tym miejscu zaznaczyć rolę jaką pełnią media interaktywne. Środki społecznego komunikowania, takie jak np. Internet, nie odizolowują młodzieży, ale pomagają jej w uczestniczeniu w życiu społecznym 80.
Korzystanie z mass mediów można rozpatrywać w czterech aspektach:
- Czas spędzony na odbiorze treści za pośrednictwem mediów.
- Roli społecznej jaką się pełni w procesie komunikacji.
- Motywów selekcji przekazów.
- Zaufania odbiorcy do danego medium. 81
Literatura przedmiotu dotycząca oddziaływania środków masowego przekazu jest bogata i bardzo zróżnicowana w swych założeniach. Zaobserwować można również zmianę nastawienia do mediów. Poglądy w tej materii rozciągają się od uznania wszechpotęgi mediów, nazywania ich „czwartą władzą”, poprzez uznanie ich za znaczący czynnik kształtujący życie społeczne aż po negowanie jakichkolwiek wartości, jakie mass media mają do zaoferowania.
67. Łac. communicatio — współudział, uczestnictwo; np. communicatio in sacris — uczestnictwo w sprawach (czynnościach) świętych; communicatioprovilegionum — udział w przywilejach.
68. A. Kłoskowska, Kultura masowa, Warszawa 1983, s. 170.
69. Por. J. Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 20 – 23.
70. Por. http://hiperblog.blog.pl/archiwum/index.php?nid=7971734 (15-06-2009r.)
71. http://mumelab01.amu.edu.pl/dydaktyka/materialy/Teoret/html/multimed.htm (15-06-2009 r.)
72. Por. J. Gajda, Środki masowego przekazu w wychowaniu, Lublin 1988, s. 54 – 63.
73. Por. http://www.edukacja.edux.pl/p-1703-media-w-edukacji.php, oraz J. Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 120 – 129.
74. Por. http://portalwiedzy.onet.pl/3777,haslo.html (18-06-2009 r.)
75. Por. J. Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 78.
76. A. Ogonowska, Komunikologia, [w:] Nowa Polszczyzna, nr 4/2005, Kraków 2005, s. 35.
77. Por. J. Gajda, Telewizja, młodzież, kultura, Warszawa 1987, s. 106 – 108.
78. Por. wywiad z dr Alejandro Navas García, rozm. Ma. T. Guevara de Urrutia, 20-09-2007 r. [w:] http://www.yoinfluyo.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1339&Itemid=17.
79. Por. J. Gajda, Telewizja, młodzież, kultura, Warszawa 1987, s. 106 – 108.
80. Por. http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1001572 (01-06-2009 r.).
81. Por. J. Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 109 – 119.
82. Świadomie w tym miejscu unikam bardzo technicznego sformułowania jakim jest „jednostka” w rozumieniu jednego człowieka. Mówiąc o grupie społecznej oraz o wpływie konkretnego człowieka na jej kształt, moim zdaniem nie można posługiwać się terminologią stricte techniczną. Określenie „jednostka” używane jest w statystyce i socjologii, natomiast „osoba” czy też „człowiek” kładzie nacisk na podmiotowość istoty ludzkiej w procesie formowania danej grupy społecznej. Jest to niezwykle ważne z punktu widzenia mechanizmów oddziaływania mass mediów na człowieka w świetle teologii katolickiej oraz antropologii i filozofii.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz