Do niedawna, ze względu na swoją specyfikę, szkoła była postrzegana jako instytucja edukacyjna. Dzisiaj jednak znajduje się w pewnym kontekście wzrastającej rywalizacji i konfrontacji z innymi instytucjami i mediami, które przejmują jej funkcje 83. Paradoksalnie, to właśnie media zmieniły swój własny wizerunek i weszły w pole działania instytucji edukacyjnych, takich jak szkoły. To dzięki środkom społecznego przekazu zmieniły się wyobrażenia na temat czasu i przestrzeni, a także procesu komunikowania. Szybki, łatwy i stosunkowo tani dostęp do informacji z całego świata zapewnia człowiekowi poczucie bezpieczeństwa, zmienia postrzeganie problemów społecznych, wpływa na stosunki międzyludzkie, na wyznawane wartości, kultywowane zwyczaje, a także przyspiesza zmiany w edukacji. To właśnie mass media stały się współczesnym środkiem wychowawczym. Są bowiem źródłem przeżyć wywierających wpływ na rozwijanie zainteresowań i kształtowanie postaw. Za pośrednictwem środków społecznego przekazu dostarczane są wiadomości o zróżnicowanej treści, które bez wątpienia mają wpływ na wychowanie człowieka.84
Zastanawiając się nad wpływem mediów na wychowanie, najpierw trzeba wyjaśnić czym jest wpływ. Jest to bowiem oddziaływanie które przyczynia się do zmiany czyjegoś zachowania. Przez wpływ rozumie się zazwyczaj długotrwały proces, który dotyczy zmian postaw, poglądów, zachowań, ocen estetycznych i moralnych. Nie zawsze jednak zmiany te są łatwo dostrzegalne. Można zatem wymienić różne rodzaje wpływu jaki zachodzi poprzez media:
„Wpływ bezpośredni (natychmiastowy) to natychmiastowe oddziaływanie konkretnego przekazu na odbiorcę, na jego emocje i intelekt. Taki rodzaj wpływu wywierany jest głownie przez filmy i programy telewizyjne.”85 Może być zarówno pozytywny jak i negatywny.
„Wpływ kumulatywny polega na tym, że każdy oglądany program pozostawia w psychice prawie niedostrzegalny ślad, który następnie sumuje się, kumuluje z wpływami z poprzednich programów i powoduje w psychice odbiorcy istotne zmiany jakościowe.”86 Wpływ ten możemy zaobserwować na przykładzie filmów i różnych cyklicznych programów o podobnych treściach, np. seriali telewizyjnych.87 Wpływ kumulatywny może pełnić ważną rolę w procesie edukacji i wychowania. Odpowiednio dobrane treści, np. wartościowe seriale, mogą pozytywnie wpływać na wykształcenie postawy życzliwości, co z kolei sprzyja społecznemu rozwojowi dzieci i młodzieży.
Wpływ podświadomy – zbliżony do kumulatywnego. W pierwszej fazie odbiorca nie jest jego świadomy. Początkowo widz może obojętnie przejść obok sytuacji jakie zostały mu w mediach przedstawione, ponieważ kontekst był nieodpowiedni. Po pewnym czasie sytuacja się zmienia, ponieważ okoliczności towarzyszące odbiorowi zostały zapomniane, ale napięcie uczuciowe wywołane przez przekaz medialny nadal trwa.88
Niekiedy wymienia się także czwarty rodzaj wpływu – ważny z punktu widzenia pozytywnej roli mediów w wychowaniu. Jest to tzw. wpływ zewnętrzny. Szczególnie atrakcyjne filmy i programy telewizyjne apelują do właściwości tkwiących w każdym człowieku. Ludzka skłonność do naśladownictwa ma w tym kontekście wielkie znaczenie.89 Poprzez odpowiedni dobór treści, prezentowanie prawidłowych postaw moralnych i etycznych, nadawcy mają szansę w pozytywny sposób wpływać na rozwój psychiczno-emocjonalny dzieci i młodzieży, ponieważ to te grupy przejawiają szczególnie silną skłonność w tej materii. Przejawia się to w naśladownictwie pewnych wzorów, uczeniu się właściwych form ubioru, zachowania i sposobu funkcjonowania w społeczeństwie.
Powyższe teorie zostały opracowane na podstawie badań, doświadczeń i obserwacji środków społecznego przekazu. Analizowano zachowania, postawy i system wartości odbiorców. Badacze mass mediów, na podstawie swoich dociekań, sprecyzowali trzy stanowiska dotyczące ogólnie wpływu środków społecznego komunikowania na człowieka.
Pierwsze z nich określa wpływ mediów jako swoiste oczyszczenie, tzw. katharsis90. Badacze tematu, którzy zgadzają się z tym, że media pełnią taką funkcję uważają, że oglądając brutalne sceny odbiorcy pozbywają się drzemiącej w nich agresji. Są w pewnym sensie światkami przemocy, gwałtu i agresji której mogliby być prowodyrami. Poprzez zmysłowe doświadczenie tego typu przeżyć następuje w odbiorcach pewnego rodzaju wyładowanie – np. w nadmiarze obejrzane na ekranie telewizora obrazy gwałtu sprawiają, że przemoc "przejada się". Zwolennicy tej teorii mówią, że katharsis przeżyty podczas obcowania z mediami zapobiega wybuchom agresji w świecie realnym.
Istnieje również inne stanowisko – najbardziej nam współczesne. Według badaczy popierających ten pogląd, media nie wywołują żadnego wpływu na odbiorcę.91 Owszem istnieje pewna korelacja między odbiorem mediów a późniejszym aplikowaniem tych treści we własnym życiu, ale wywieranie wpływu nie jest logiczną konsekwencją odbioru mediów. Moim zdaniem pogląd taki wykształcił się dlatego, że nie można człowieka odizolować od innych czynników, żeby zbadać wpływ mediów. Każdy człowiek odbiera określone treści inaczej, chociażby dlatego, że ma za sobą jakiś bagaż osobistych doświadczeń i własną, indywidualną i niepowtarzalną osobowość. Pogląd ten, jakoby media nie wywierały wpływu na odbiorcę, można również interpretować w kontekście słów Mariusza Waltera, założyciela telewizji TVN: „Hasło, że telewizja [czy też media jako takie] kształtuje człowieka w naszym przypadku jest mało skuteczne. Ten widz jest już ukształtowany. Sytuacja jest więc odwrotna, to widz kształtuje telewizję [i inne media]”92.
Każdy z tych poglądów, mimo, że tak różne od siebie, charakteryzuje jedna wspólna cecha. Wszyscy badacze twierdzą, że intensywność i rodzaj wpływu jest cechą indywidualną odbiorcy. Zależy od predyspozycji naturalnych widza oraz od czynników pośrednich, które mogą wzmacniać jak również ograniczać lub całkiem likwidować skuteczność wpływu.
Skuteczność przekazów medialnych zależy od wielu czynników. Każdy rodzaj wypływu, każde oddziaływanie za pośrednictwem środków społecznego przekazu, może mieć różną wartość moralną. Nie możemy zatem jednoznacznie stwierdzić, że media odgrywają pozytywną lub negatywną rolę w wychowaniu dzieci i młodzieży. Możemy za to śmiało powiedzieć, że media są tylko narzędziem w rękach ludzi. Jeśli nadawca będzie działał z właściwych pobudek, chcąc przekazać jakąś pozytywną wartość, w jakiś sposób wpłynąć na kształtowanie prawidłowych postaw moralno – etycznych młodego człowieka, to wtedy możemy powiedzieć, że media spełniają swoją funkcję wychowawczą w sposób właściwy. Należy jednak pamiętać, że cel nigdy nie uświęca środków. Mass media, nawet jeśli są wykorzystywane w pozytywnych celach, niosą ze sobą także różne niebezpieczeństwa o których wspomnę w kolejnym rozdziale.
Mając na uwadze to, że ocena moralna wpływu mediów na dzieci i młodzież zależy w ogromnej mierze od nadawcy, należy wśród młodzieży i dzieci wykształcić prawidłowe postawy moralne oraz nauczyć selektywnego podejścia do odbioru mediów. Młody człowiek powinien mieć wykształcony swego rodzaju filtr, który pozwoli mu prawidłowo oceniać wartość przekazu i odpowiednio reagować, np. poprzez wykazanie się twórczą aktywnością. W tej materii duże znaczenie ma edukacja medialna, czyli inaczej mówiąc uczenie „medialnej piśmienności”, która jest „przygotowaniem, zwłaszcza dzieci i młodzieży do świadomego i krytycznego odbioru mediów oraz racjonalnego posługiwania się nimi jako narzędziami pracy, komunikowania się i uczenia”93.
83. Por. http://www.observatorio.org/comunicados/comun036.html (31-05-2009 r.)
84. Por. B. Suchodolski, Świat człowieka a wychowanie, Warszawa 1967, s. 98.
85. Tamże, s. 102
86. G. Kleparski, B. Klimek, Nie pytaj, kogo kształtuje Wielki Brat, bo on kształtuje właśnie ciebie [w:] Zeszyty naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Zeszyt 14/2003, Rzeszów 2003, s. 226.
87. Por. J. Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 120 – 129.
88. Por. B. Suchodolski, Świat człowieka a wychowanie, Warszawa 1967, s. 109.
89. Por. J Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 119 – 125.
90. Katharsis (gr. oczyszczenie) to uwolnienie cierpienia, odreagowanie zablokowanego napięcia, stłumionych emocji, skrępowanych myśli i wyobrażeń, które podlegały kontroli mechanizmów obronnych, ego lub kontroli społecznej (persony jednostki). Uwolnieniu podlegają przede wszystkim kompleksy psychiczne, które dezorganizowały funkcje ego i niepokoiły świadomość. (źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Katharsis_(psychologia) – 8 – 05 – 2009 r.)
91. Por. J Gajda, Media w edukacji, Kraków 2002, s. 119 – 123.
92. Por. M. Janusz, Tydzień z pilotem, „Rzeczpospolita” 9 – 12 – 1999 r., nr 287, s. D2.
93. M. Kaniewska, W. Strykowski, Rola edukacji medialnej w społeczeństwie demokratycznym, „Edukacja Medialna”, Poznań 2000 r., nr 4 (październik – grudzień), s. 26.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz